H Μάχη της Κρήτης, σαν ιστορικό γεγονός

Άρθρο γνώμης του Γεωργίου Βασιλάκη*

Αιτία για το σημερινό μου άρθρο είναι η απο τη πλευρά της πολιτείας η υποβάθμιση της σημασίας της Μάχης της Κρήτης. Αυτή γίνεται συστηματικά και με γνώμονα την επαφή με τη νεότερη Γερμανία και τις καλές σχέσεις που υπάρχουν ανεξάρτητα από την ύπαρξη θεμάτων που χρονίζουνπλην όμως σαν σήμερα, το 1941, ξεκίνησε η Μάχη της Κρήτης, μια από τις σημαντικότερες μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που έμεινε στην Ιστορία τόσο για την αντίσταση που συνάντησαν οι ναζιστικές δυνάμεις, όσο και για τις απώλειες που υπέστησαν στην προσπάθειά τους να κατακτήσουν την Κρήτη.

Είχαν προηγηθεί φυσικά οι επιθέσεις από τις 14 Μαΐου: Στρατιωτικοί στόχοι της Κρήτης βομβαρδίζονται συστηματικά από τη γερμανική αεροπορία. Είναι ουσιαστικά ο προάγγελος της επίθεσης που θα ακολουθούσε.

Αν ρωτήσεις στην υπόλοιπη Ελλάδα το γεγονός το γνωρίζουν σε ικανοποιητικό βαθμό όσοι είναι ενημερωμένοι μέσα από το τύπο και τα ιστορικά περιοδικά και όχι από την επίσημη εκπαίδευση.

Στις 20 Μαΐου του 1941, αφού οι δυνάμεις του βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού διατηρούσαν τον έλεγχο του υδατικού χώρου γύρω από την Κρήτη, οι Γερμανοί απογείωσαν πολυάριθμα αεροπλάνα, σε μια επιχείρηση με το συνθηματικό όνομα «Unternehmen Merkur» (Επιχείρηση Ερμής). Επρόκειτο να ρίξουν εκατοντάδες αλεξιπτωτιστές για να καταληφθούν θέσεις – κλειδιά του νησιού, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για μεταφορά προμηθειών και πολεμοφοδίων από αέρος, προκειμένου να καταληφθεί ολόκληρη η Κρήτη.

Επικεφαλής των γερμανικών δυνάμεων ήταν ο πτέραρχος Κουρτ Στούντεντ, 51 ετών, βετεράνος πιλότος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου με 1.190 αεροπλάνα στη διάθεσή του και 29.000 αλεξιπτωτιστές και πεζικάριους. Οι Ιταλοί προσέφεραν 3.000 στρατιώτες στο σχέδιο. Όσοι Έλληνες, Βρετανοί, Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιωτικοί βρισκόταν στο νησί ήταν υπό το γενικό πρόσταγμα του 52χρονου Νεοζηλανδού στρατηγού Μπέρναρντ Φράιμπεργκ, επίσης βετεράνου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι ελλιπώς εξοπλισμένοι υπερασπιστές της Κρήτης ήταν περίπου 40.000 – μα στο πλευρό τους βρέθηκαν χιλιάδες ακόμα άμαχοι κάτοικοι του νησιού, κάτι που δεν είχαν προβλέψει οι επικεφαλής των ναζιστικών δυνάμεων.

Η πρώτη ρίψη αλεξιπτωτιστών είναι εύκολος στόχος για τους Έλληνες και τους Συμμάχους. Στις μάχες, οι οποίες εντάθηκαν από το απόγευμα με το δεύτερο κύμα αλεξιπτωτιστών, μπήκαν και οι άμαχοι σε δύο μέτωπα: στο αεροδρόμιο του Μάλεμε και στην ευρύτερη περιοχή των Χανίων. Η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση και ο βασιλιάς Γεώργιος ο Β’ περνάνε το ίδιο βράδυ στην Αίγυπτο. Οι Γερμανοί επικέντρωσαν τις προσπάθειές τους στην κατάληψη του αεροδρομίου του Μάλεμε και το κατάφεραν ενώ απώθησαν τις συμμαχικές δυνάμεις νότια, καθιστώντας τον αγώνα τους μάταιο. Πολλές μονάδες των Δυνάμεων της Κοινοπολιτείας, ακολουθώντας την απόφαση του Λονδίνου με το τέλος του Μάη πέρασαν στην Αίγυπτο ενώ 5.500 άτομα που δεν κατορθώνουν να επιβιβαστούν, παραδίδονται, συλλαμβάνονται ή καταφεύγουν στα βουνά της Κρήτης. Η Μάχη της Κρήτης ολοκληρώθηκε την 1η του Ιούνη του 1941.

Ο απολογισμός της Μάχης ήταν απροσδόκητος για τη Γερμανία και είχε σημαντικό αντίκτυπο στο μέλλον του πολέμου, αφού αποφασίστηκε να μην πραγματοποιηθεί ξανά αεραποβατική επιχείρηση τέτοιου μεγέθους: 3.986 νεκροί και αγνοούμενοι, 2.594 τραυματίες, 370 αεροπλάνα οι απώλειες, σύμφωνα με τα γερμανικά στοιχεία – σύμφωνα με τους Συμμάχους όμως, οι γερμανικές απώλειες ξεπέρασαν τις 16.000. Στους Συμμάχους η Μάχη κόστισε 3.500 ζωές, 1.900 τραυματίες και 17.500 αιχμάλωτους. Μετά την κατάληψη της Κρήτης στον Νομό Λασιθίου αποβιβάστηκε ένα Σύνταγμα Ιταλών και σε λίγες μέρες έφθασε η Μεραρχία της Σιένας που απλώθηκε σε ολόκληρο τον Νομό, καθώς και στα Δωδεκάνησα. Στην υπόλοιπη Κρήτη απλώθηκαν οι Γερμανοί

Ας δούμε αναλυτικά τα πράγματα πως έγιναν λοιπόν και τη σημασία τους με μια άλλη περιγραφή.

Η Μάχη της Κρήτης έχει χαρακτηριστεί ως η πιο παράδοξη μάχη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Ίσως από τις πλέον παράδοξες στη στρατιωτική ιστορία. Και είναι χαρακτηρισμός που δεν απέχει από την ιστορική πραγματικότητα. Πάντως σίγουρα αυτό που συνέβη προκάλεσε τον παγκόσμιο θαυμασμό για τον τρόπο που οι άοπλοι Κρήτες υπερασπίστηκαν το ουσιαστικά χωρίς άμυνα νησί τους, απέναντι στην 7η αερομεταφερόμενη μεραρχία των αλεξιπτωτιστών του Χίτλερ και του Γκαίριγκ, του αρχηγού της ναζιστικής αεροπορίας.

Η Μάχη

Η Μάχη της Κρήτης, όπως πέρασε στην ιστορία, ξεκίνησε τα ξημερώματα της Τρίτης 20 Μαΐου 1941 και διήρκεσε σχεδόν 10 ημέρες.

Και διέψευσε το γερμανικό σχέδιο «Ερμής» που πρόβλεπε την κατάκτηση της Κρήτης μέσα σε μερικές ώρες. Οι Γερμανοί ήθελαν το νησί εξαιτίας της στρατηγικής του θέσης, προκειμένου να μπορούν στη συνέχεια να οργανώσουν επιθέσεις στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής. Τα πράγματα όμως δεν ήλθαν όπως πίστευαν. Το σχέδιο της ταχείας κατάληψης της Μεγαλονήσου δεν πέτυχε. Μπορεί στο νησί να υπήρχαν μόνο 30.000 συμμαχικές δυνάμεις και οκτώ τάγματα ανεκπαίδευτων ακόμη για πόλεμο Ελλήνων νεοσυλλέκτων, που μεταφέρθηκαν από την Τρίπολη και το Ναύπλιο, όμως υπήρχαν άνθρωποι με καρδιά, που είχαν μάθει να μάχονται, να διεκδικούν και να υπερασπίζονται την ελευθερία τους. Οι Κρήτες, άλλωστε μόλις πριν από 43 χρόνια είχαν διώξει τον προηγούμενο δυνάστη.

Έτσι, η ψυχή των άοπλων κατοίκων τα ‘βαλε με την πιο παράδοξη μάχη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην Κρήτη έσβησε η περηφάνια του Χίτλερ, το επίλεκτο σώμα των αλεξιπτωτιστών, κι εδώ άλλαξε η πορεία του πολέμου, καθώς η 10ήμερη μάχη καθυστέρησε τους Γερμανούς να εισβάλουν στη Σοβιετική Ένωση. Η Μάχη της Κρήτης έχει ξεφύγει πλέον από τα όρια της τοπικής ιστορίας και αποτελεί χρυσή σελίδα στην παγκόσμια ιστορία.

Οι πρώτοι αλεξιπτωτιστές έχουν πατήσει ήδη το κρητικό έδαφος, στην περιοχή του Μάλεμε. Πολλοί άλλοι συνεχίζουν να πέφτουν

Ξεκίνησε τα ξημερώματα της Τρίτης 20 Μαΐου 1941 και ολοκληρώθηκε την Πέμπτη 29 Μαΐου με την κατάληψη του νησιού, που σήμανε βέβαια την έναρξη του περίφημου αντιστασιακού κινήματος από τη μια άκρη του νησιού έως την άλλη, αλλά παράλληλα τις μεγάλες θυσίες στον απελευθερωτικό αγώνα με τις εκατόμβες νεκρών.

Ο Τσώρτσιλ αναφέρει στα απομνημονεύματά του ότι ο Χίτλερ σπατάλησε άδικα τις δυνάμεις του στην Κρήτη, ενώ θα μπορούσε να κατακτήσει Κύπρο, Συρία, Ιράκ, ίσως και Περσία. Και μάλιστα κατέστρεψε το επίλεκτο σώμα των αλεξιπτωτιστών.

Ο Χίτλερ ομολόγησε αμέσως μετά ότι «η Κρήτη απέδειξε πως οι μεγάλες ημέρες των αλεξιπτωτιστών τελείωσαν»!

Εκτός από τις φωτογραφίες που δημοσιεύουμε, παρουσιάζουμε επίσης ένα μικρό απόσπασμα από την περιγραφή ενός Γερμανού αλεξιπτωτιστή, από τους πρώτους που έπεσαν στην Κρήτη, των πρώτων στιγμών της πτώσης πάνω από το Μάλεμε. Επίσης ένα χρονικό των γεγονότων που οδήγησαν στη Μάχη της Κρήτης, αλλά του δεκαημέρου μέχρι το τέλος της.

Η περιγραφή ενός Γερμανού αλεξιπτωτιστή

Ομάδα Γερμανών αλεξιπτωτιστών σ’ ένα από τα μεταγωγικά, λίγο πριν την πτώση στο Μάλεμε

Τις στιγμές της πτώσης των αλεξιπτωτιστών πάνω από το Μάλεμε περιέγραψε ένας από τους πρώτους Γερμανούς που έπεσαν στην περιοχή. Η αγωνία, ο φόβος, η τραγικότητα των στιγμών, είναι φανερή στην περιγραφή που έκανε στο ημερολόγιό του ο 28χρονος υποσμηναγός του Α΄ σώματος των αλεξιπτωτιστών Ernst Kleinlein. Η καταγραφή ξεκινά ενώ πετάει με ένα μεταγωγικό αεροπλάνο Junkers πάνω από την Κρήτη, έτοιμος ο ίδιος για την πτώση. Το κείμενο είχε σταλεί στο αμερικανικό περιοδικό “Life”, φυσικά ως προπαγανδιστικό υλικό, από το γερμανικό υπουργείο Προπαγάνδας και είχε δημοσιευτεί στις 14 Ιουλίου 1941, σχεδόν 1,5 μήνα μετά την κατάληψη της Κρήτης από τα γερμανικά στρατεύματα.

Μαζί είχαν σταλεί φωτογραφίες από την επιχείρηση στην Κρήτη

«Ο δείκτης πάνω στο μικρό ασημένιο μου ρολόι βρίσκεται κοντά στις 4 π. μ.» έγραφε ο Γερμανός υπολοχαγός. «Μας απομένουν ακόμα 15 λεπτά πτήσης. Κοιτώ έξω από το παράθυρο του αεροπλάνου. Τα άλλα αεροπλάνα του σμήνους έχουν πλησιάσει. Εκεί πέρα το πρόσωπο του Υπολοχαγού W. με κοιτάζει επίμονα πίσω από το τζάμι ενός άλλου παράθυρου. Βλέπω το σημάδι στο κούτελό του, κάτω από το ατσάλινο κράνος. Είμαστε τόσο κοντά που νομίζω ότι θα μπορούσαμε να φωνάξουμε ο ένας τον άλλο. Πίσω μας πετάει ο δεύτερος λόχος και πίσω ο τρίτος. Μετράω να δω μήπως κάποιο αεροπλάνο έχει μείνει πίσω – δώδεκα, 15, 23, 30, 32 – κι όπως φτάνω τα 60, εγκαταλείπω. Από το βαθυκύανο μπλε ανάμεσα στον ουρανό και στη θάλασσα τα αεροπλάνα σηκώνονται πίσω μας σαν ένας στρατός από ξελεπιασμένους δράκους. Υπάρχουν εκατοντάδες αεροπλάνα. Ο υποδεκανέας με χτυπά ελαφρά στον ώμο. Δείχνει μέσα από το αντικρινό παράθυρο. Να τη: η μικρή και στενή παραλία, τα ακρώρεια σε πρώτο πλάνο και πίσω η δεύτερη αναβαθμίδα οι λευκές βραχώδεις κορυφές των βουνών της Κρήτης.

Χτες πέταξα με τον ταγματάρχη Von T. στο αεροπλάνο παρατήρησης πάνω από το μέρος όπου σκοπεύαμε να γίνει η σύγκρουση. Ακόμα ακούω τη φωνή του: «όλα πρέπει να γίνουν σα να ήταν ελιγμοί – δεν υπάρχουν άλλα εχθρικά μαχητικά. Τα τρία κύματα των Messerschmitts μας, επιβάλλουν τη σιγή στις εχθρικές αντιαεροπορικές πυροβολαρχίες. Έπειτα η τελευταία επίθεση με στούκας ακολουθεί. Μετά πέφτεις – όπως στους ελιγμούς – κατάλαβες;».

Είχα καταλάβει. Ο υποσμηναγός W. εκεί πέρα, με την ουλή στο μέτωπο που απέκτησε στο Ρότερνταμ, πετάει κάτω στα δυτικά του αεροδρομίου. Παίρνουμε το λόφο προς τα ανατολικά.

Ο υποδεκανέας με χτυπά ξανά ελαφρά στον ώμο. «Herr Oberleutnant». Ναι, ξέρω. Ξανά είναι αυτή η πιεστική αίσθηση στο στομάχι μου που μου ’ρχεται όταν το αεροπλάνο προσγειώνεται.

«Πόρτα ανοιχτή»

Γερμανός αλεξιπτωτιστής νεκρός στο κρητικό έδαφος

Ο σμηνίας στέκεται στην πόρτα. Δίνει το σύνθημα να γλιστρήσουμε με ένα χτύπημα του αριστερού του χεριού στην πλάτη κάθε άνδρα που γρήγορα εμφανίζεται μπροστά από την πόρτα του αεροπλάνου. Ο Schroeder, o Grammelsberg, o Hansen, o Berg, o Wenstaedt, τώρα ο υποδεκανέας, τώρα εγώ.

Έχω τεσσεράμισι δευτερόλεπτα από τη στιγμή που το αλεξίπτωτο θα ανοίξει μέχρι την προσγείωση. Ο αέρας μας μεταφέρει απευθείας στο λόφο. Τα βομβαρδιστικά αεροσκάφη μας ρίχνονται εναντίον των πυροβολαρχιών από ψηλά σα μαχαίρια που εκσφενδονίζονται. Τώρα ανακαλύπτω το τσιριχτό σφύριγμα του αεροπλάνου που κινείται με συριστικό ήχο προς τα κάτω μόνο 50 μέτρα από εμάς – υπάρχει ένας ξερός κρότος των κανονιών του. Έρχεται αμέσως και το επόμενο. Σε απόσταση είναι τα κοίλα των εκρήξεων από βόμβες που πέφτουν με γδούπο. Εκεί πέρα, το πρώτο μας πολυβόλο ξεκινάει. Ο υπολοχαγός W. επιτίθεται ήδη. Έπειτα κι εγώ ο ίδιος βρίσκομαι κάτω.
Ο υποδεκανέας στέκεται στον κρατήρα από τη βόμβα δίπλα στο πολυβόλο, δίπλα του ο Schroeder, δίπλα του ο λοχίας. Τα βομβαρδιστικά έχουν αποσυρθεί και κάνουν κύκλους τριγύρω σα χελιδόνια στον αέρα. Θα έρθουν τα αγγλικά μαχητικά;

Κανένα δεν έρχεται. Από το λόφο μας μπορούμε να κοιτάξουμε κάτω στο πεδίο μάχης [Αεροδρόμιο του Μάλεμε – ED]. Στα δεξιά, το υπόστεγο των αεροσκαφών, φτιαγμένο από παλιό πηλό, ξύλινους στύλους και σανίδες. Μερικές φορές, ένα μικρό όπλο κροταλίζει από το σκιώδες βάθος. Τέσσερις χακί φιγούρες προχωρούν και πέφτουν μαζί. Από δω μοιάζουν με μαριονέτες. Δεν είδαμε τους πυροβολισμούς».

Το χρονικό μέχρι την κατάληψη της Κρήτης

Σύλληψη Αυστραλών στρατιωτών από Γερμανούς στο Μάλεμε, τις πρώτες ώρες της επίθεσης

Νοέμβριος 1940: Η άμυνα της Κρήτης αναλαμβάνεται από τους Βρετανούς. Η 5η Μεραρχία Κρητών μεταφέρεται στην Αθήνα.

15 Απριλίου: Μετά από αλλεπάλληλες συσκέψεις, αποφασίζεται η κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς. Στο δεύτερο 15ήμερο του Απριλίου σχεδιάζεται η μεταφορά Ελληνικών και Βρετανικών δυνάμεων από την ηπειρωτική Ελλάδα στην Κρήτη.

23 Απριλίου: Μετά την κατάληψη της Αθήνας η ελληνική κυβέρνηση, υπό τον Ρεθύμνιο Εμμανουήλ Τσουδερό, μαζί με τον μονάρχη Γεώργιο Β΄, μεταφέρεται στην Κρήτη, το μόνο ακόμη ελεύθερο τμήμα της Ελλάδας.

25 Απριλίου: Μεταφέρεται στην Κρήτη σημαντική δύναμη Νεοζηλανδών.

28 Απριλίου: Υπό την προεδρία του ‘Έλληνα πρωθυπουργού Ε. Τσουδερού πραγματοποιείται στα Χανιά σύσκεψη της ελληνικής ηγεσίας και των Βρετανών αξιωματούχων. Ζητείται ενίσχυση για τη στρατιωτική προετοιμασία και την αποτελεσματικότερη άμυνα του νησιού.

29 Απριλίου: Ο διοικητής της νεοζηλανδικής μεραρχίας στρατηγός Μπέρναντ Φράιμπεργκ φτάνει στην Κρήτη και αναλαμβάνει τη διοίκηση των συμμαχικών δυνάμεων του νησιού.

14 Μαΐου: Στρατιωτικοί στόχοι της Κρήτης βομβαρδίζονται συστηματικά από τη γερμανική αεροπορία. Είναι ουσιαστικά ο προάγγελος της επίθεσης που θα ακολουθήσει.

18-19 Μαΐου: Στα αεροδρόμια της Αττικής και σε άλλα της νότιας Ελλάδας προσγειώνονται πολεμικά αεροπλάνα της γερμανικής αεροπορίας και προετοιμάζονται για την επίθεση.

20 Μαΐου: Στις 6.30 το πρωί αρχίζει η Γερμανική επίθεση. Το αεροδρόμιο του Μάλεμε δέχεται έναν ανελέητο βομβαρδισμό από το επίλεκτο σώμα των γερμανικών αλεξιπτωτιστών. Οι Γερμανοί στοχεύουν στην κατάληψή του ώστε να μεταφέρουν απ’ αυτό νέες δυνάμεις.

22 Μαΐου: Η Γερμανική αεροπορία εξαπολύει κατά του Αγγλικού ναυτικού σφοδρή επίθεση και βυθίζει πολλά πλοία . Το απόγευμα της ίδιας μέρας γίνεται επίθεση στο Ρέθυμνο και το Ηράκλειο.

Η επίθεση συνάντησε τη σθεναρή αντίσταση των αμυνομένων που περίμεναν τον εχθρό στα σημεία επιθέσεων αφού οι Άγγλοι γνώριζαν το σχέδιο της Γερμανικής επιθέσεως.

Η αντίσταση του λαού ήταν καθολική και άμεση.

Οι Έλληνες στρατιώτες και οι συμμαχικές δυνάμεις και όσοι από τους κατοίκους είχαν στην κατοχή τους οπλισμό αποδεκάτισαν τα πρώτα κύματα των επιτιθεμένων.

Μάχη της Κρήτης: Σαν σήμερα έπεσαν οι πρώτοι αλεξιπτωτιστές στο έδαφος.

21 Μαΐου: Τα αεροδρόμια παραμένουν στα χέρια των συμμαχικών δυνάμεων. Οι αλεξιπτωτιστές αποδεκατίζονται, από την αντίσταση που συναντούν. Πολλά επίσης από τα γερμανικά αεροπλάνα ή καταρρίπτονται ή συντρίβονται χτυπημένα στο έδαφος.

Στο Ηράκλειο και στο Ρέθυμνο αποτυγχάνουν καθ’ ολοκλήρου.

Οι προσπάθειες των Γερμανών να αποβιβάσουν στρατεύματα από τη θάλασσα δεν είχαν αποτέλεσμα. Ο Αγγλικός στόλος που έπλεε γύρω από το νησί , εξουδετερώνει τη γερμανική νηοπομπή που κατευθύνεται προς την Κρήτη.

Βυθίζονται 15 επιταγμένα σκάφη με άγνωστο αριθμό θυμάτων.

Το απόγευμα της 21ης Μαΐου. Οι αλεξιπτωτιστές του 1ου συντάγματος καταλαμβάνουν το αεροδρόμιο του Μάλεμε, στο οποίο προσγειώνονται οπλιταγωγά με ένα σύνταγμα της 5ης ορεινής μεραρχίας.

Γίνεται προσπάθεια ανακατάληψης του αεροδρομίου του Μάλεμε από ελληνικές και συμμαχικές δυνάμεις χωρίς αποτέλεσμα. Η 5η ορεινή μεραρχία αντεπιτίθεται και διεξάγονται μερικές από τις πιο αιματηρές μάχες όλης της επιχείρησης. Οι Έλληνες και οι σύμμαχοι πολεμούν υποχωρώντας , όμως υποκύπτουν στην τέλεια οργάνωση και τον εξοπλισμό του εχθρού, πράγματα που οι υπερασπιστές της Κρήτης δεν διέθεταν.

23 Μαΐου: Ο Τσόρτσιλ στέλνει μήνυμα στο στρατηγείο και τονίζει «Η μάχη της Κρήτης πρέπει να κερδηθεί».

24 Μαΐου: Οι βομβαρδισμοί των πόλεων της Κρήτης συνεχίζονται. Στα Χανιά οι Γερμανοί παίρνουν την πρωτοβουλία των κινήσεων. Οι αμυνόμενοι στο Ρέθυμνο και το Ηράκλειο δηλώνουν ότι θα συνεχίσουν τη μάχη «μέχρι εσχάτων».

25 Μαΐου: Οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την Κάνδανο

26 Μαΐου: Καταλαμβάνεται ο Γαλατάς. Οι συμμαχικές δυνάμεις μάχονται για να προστατέψουν τα Χανιά. Ο στρατηγός Φράϊμπεργκ με δήλωσή του επισημαίνει τη δύσκολη θέση στην οποία έχουν περιέλθει οι συμμαχικές δυνάμεις.

27 Μαΐου: Ο αρχιστράτηγος της Μέσης Ανατολής Ουέιβελ στέλνει μήνυμα να αποχωρήσουν οι συμμαχικές δυνάμεις από την Κρήτη. Για τη μεταφορά και διάσωσή τους στέλνονται πλοία του βρετανικού στόλου.

Καταλαμβάνονται τα Χανιά και το λιμάνι της Σούδας.

28 Μαΐου: Αρχίζει η αποχώρηση των συμμαχικών δυνάμεων προς τα Σφακιά.

Οι Βρετανοί χωρίς να ενημερώσουν τις ελληνικές δυνάμεις τη νύχτα εκκενώνουν την πόλη του Ηρακλείου και επιβιβάζονται στα πλοία που για το σκοπό αυτό καταφθάνουν στο λιμάνι.

Ιταλικά στρατεύματα που προέρχονται από τα Δωδεκάνησα, αποβιβάζονται στην Σητεία και καταλαμβάνουν το νομό Λασιθίου.

29 Μαΐου: Καταλαμβάνονται το Ηράκλειο και το Ρέθυμνο κάτω από την πίεση των Γερμανικών δυνάμεων, που προχωρώντας προς ανατολάς ενώνονται με τους αλεξιπτωτιστές.

30 Μαΐου: Ο στρατηγός Φράϊμπεργκ αποχωρεί από την Κρήτη.

1η Ιουνίου: Ολοκληρώνεται η αποχώρηση των Βρετανικών δυνάμεων, που είχαν συγκεντρωθεί στα νότια παράλια της Κρήτης. Με πλοία του συμμαχικού στόλου μεταφέρονται αρχικά στην Αίγυπτο, μετά στην Νότια Αφρική για να καταλήξουν στο Λονδίνο.

Μαζί τους έφυγαν και ο βασιλιάς και η ελληνική κυβέρνηση.

Οι δυνάμεις που δεν κατορθώνουν να επιβιβαστούν και που ο αριθμός τους ανέρχεται σε 5.500 άτομα περίπου παραδίδονται, συλλαμβάνονται ή καταφεύγουν στα βουνά.

Η γερμανική κατοχή ξεκινά, μαζί και τα αντίποινα κατά των κατοίκων που αντιστάθηκαν. Η γερμανική σημαία κυματίζει παντού. Αρχίζει η αντίσταση του κρητικού λαού. Μέσα στον Ιούνιο οργανώνονται οι πρώτες αντιστασιακές ομάδες.

Η πραγματικότητα που αντιμετώπισε ο λαός της Κρήτης ήταν η εξής .

Σε ένα νησί περίπου 450.000 κατοίκων, οι κατακτητές έφτασαν να αριθμούν από 30.000 έως και 45.000 Γερμανούς, συν 30.000 Ιταλούς της Μεραρχίας Σιένα (κυρίως στο Λασίθι).

Ο νομός Ηρακλείου συγκέντρωνε τον υψηλότερο αριθμό στρατιωτικού δυναμικού, με 15.000 Γερμανούς και 5.000 Ιταλούς, ενώ στον νομό Χανίων υπήρχαν 10.000 Γερμανοί και στο Ρέθυμνο 6.000.

Επειδή τα στρατεύματα αυτά συντηρούνταν κυρίως από την ντόπια παραγωγή, η στρατιωτική και πολιτική διοίκηση κατέγραφε -και αποσπούσε βίαια- όλα τα περιουσιακά στοιχεία των κοινοτήτων.

Καθώς μάλιστα οι Γερμανοί επεξεργάζονταν την ιδέα μόνιμης κατοχής του νησιού και μετά τον πόλεμο, η στρατιωτική και πολιτική του διοίκηση απέκτησε μεγάλη αυτονομία από τις αντίστοιχες στην κυρίως Ελλάδα, ενώ η κυβέρνηση δωσιλόγων στην Αθήνα τυπικά μόνο έλεγχε τις πολιτικές δομές της Κρήτης.

Η γερμανική στρατιωτική διοίκηση διόρισε νέο γενικό διοικητή, νομάρχες, δημάρχους και επικεφαλής των σωμάτων ασφαλείας, κάτω από τον ασφυκτικό έλεγχό της.

Δεν έλειψαν οι πρόθυμοι να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στους νέους κυρίαρχους, υπηρετώντας τους πολιτικά, οικονομικά αλλά και ένοπλα.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα, ο νομάρχης Ηρακλείου και μετέπειτα γενικός διοικητής Κρήτης Ιωάννης Πασσαδάκης, η ομάδα Σούμπερτ και το Τάγμα Χωροφυλακής Παπαγιαννάκη.

Η Εθνική Αντίσταση στην Κρήτη

Γερμανοί αλεξιπτωτιστές και αεροπλάνα πάνω από την Κρήτη, Μάιος 1941.

Η αντίσταση στην Κρήτη ξεκίνησε παράλληλα με τη γερμανική εισβολή στο νησί, στα τέλη Μαΐου του 1941, όταν ο τοπικός πληθυσμός ξεσηκώθηκε αυθόρμητα κατά των εισβολέων. Μετά την ολοκλήρωση της κατάληψης του νησιού από τους Γερμανούς η αντίσταση άρχισε να οργανώνεται με την ίδρυση αντιστασιακών οργανώσεων. Κάποιες από αυτές ήταν η Ανωτάτη Επιτροπή Αγώνος Κρήτης (ΑΕΑΚ) που αποτέλεσε προπομπό της Εθνικής Οργάνωσης Κρήτης (ΕΟΚ), το Παγκρήτιο Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΠΑΜ, μνημονεύεται επίσης και ως Πατριωτικό Μέτωπο Κρήτης) που υπήρξε προπομπός του ΕΑΜ στην Κρήτη, η Κρητική Εθνική Επαναστατική Επιτροπή (ΚΕΕΕ), η Εθνική Απελευθερωτική Οργάνωση (ΕΑΟ) και άλλες.

Οι αντιστασιακές οργανώσεις σε συνεργασία με βρετανούς πράκτορες της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Κρήτη πραγματοποίησαν πολλές επιθέσεις δολιοφθοράς εναντίον γερμανικών στόχων. Στις 7 Ιουνίου 1942 πραγματοποίησαν σαμποτάζ στο αεροδρόμιο του Καστελίου που αποτελούσε βάση γερμανικών αεροσκαφών. Η επιχείρηση καταγράφηκε ως το πρώτο σαμποτάζ που επιχειρήθηκε από συμμαχικές δυνάμεις εναντίον εχθρικών στόχων σε ολόκληρη την κατεχόμενη τότε Ευρώπη.

Για δεύτερη φορά πραγματοποιήθηκε απόπειρα κατά του αεροδρομίου Καστελίου στις 4-5 Ιουλίου 1943 η οποία είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή του αεροδρομίου και πολλών γερμανικών αεροπλάνων. Η επιχείρηση σχεδιάστηκε από Άγγλους πράκτορες και έλαβε την ονομασία Επιχείρηση Άλμπουμεν. Στις 12 Σεπτεμβρίου 1943, αντάρτικο σώμα προσέβαλε γερμανική στρατιωτική δύναμη κοντά στο χωριό Κάτω Σύμη. Οι Γερμανοί είχαν μεγάλες απώλειες από τη μάχη, που υπολογίζονται σε 70 νεκρούς και πάνω από 40 τραυματίες. Μία από τις θεαματικότερες επιχειρήσεις των Ελλήνων ανταρτών, σε συνεργασία με Άγγλους, ήταν η απαγωγή του στρατηγού Κράιπε, στις 27 Απριλίου 1944. Τον Αύγουστο του 1944 πραγματοποιήθηκε το σαμποτάζ της Δαμάστας, με το οποίο καταστράφηκε γερμανική αυτοκινητοπομπή που συνόδευε το τεθωρακισμένο όχημα μεταφοράς της αλληλογραφίας.

Εκτελεσμένοι κάτοικοι του χωριού Κοντομαρί Χανίων από Γερμανούς στρατιώτες (Ιούνιος 1941)

Οι Γερμανοί αντέδρασαν στο κρητικό κίνημα αντίστασης με απερίγραπτη σκληρότητα, καταστρέφοντας ολόκληρα χωριά και εκτελώντας μαζικά τον άμαχο πληθυσμό τους, δημιουργώντας στην Κρήτη έναν μακρύ κατάλογο μαρτυρικών χωριών. Ήδη από το ξεκίνημα της κατοχής οι Γερμανοί είχαν προβεί σε εκτελέσεις αμάχων ως αντίποινα για την αντίσταση που συνάντησαν στις περιοχές τους. Από τις πρώτες περιπτώσεις μαζικών εκτελέσεων είναι οι σφαγές στα χωριά Κοντομαρί και Κάνδανος των Χανίων. Στις 2 Ιουνίου του 1941 (μία ημέρα μετά την ολοκλήρωση της κατάληψης της Κρήτης) οι Γερμανοί εκτέλεσαν στο χωριό Κοντομαρί 25 άνδρες ηλικίας 18 έως 50 ετών. Στις 3 Ιουνίου 1941 κατέστρεψαν ολοσχερώς το χωριό Κάνδανος ως αντίποινα για την αντίσταση που συνάντησαν από τους κατοίκους του.Σε αντίποινα για τις απώλειες που είχαν στη μάχη της Κάτω Σύμης οι Γερμανοί στο διάστημα από 13 έως 16 Σεπτεμβρίου 1943, κατέστρεψαν χωριά της ανατολικής Βιάννου και δυτικής Ιεράπετρας και εκτέλεσαν 401 κατοίκους των χωριών Σε αντίποινα για το σαμποτάζ της Δαμάστας και για την επίθεση που δέχτηκε γερμανική φρουρά στην περιοχή των Ανωγείων, οι Γερμανοί κατέστρεψαν τα Ανώγεια και λίγο αργότερα το χωριό Δαμάστα. Λόγοι αντιποίνων προκάλεσαν και το ολοκαύτωμα των χωριών του όρους Κέντρους (Γερακάρι, Άνω Μέρος, Βρύσες, Γουργούθοι, Σμιλές, Δρυγιές, Καρδάκι και Κρύα Βρύση), στις 22 Αυγούστου 1944 όπου υπήρξαν μαζικές εκτελέσεις άμαχου πληθυσμού, από τις οποίες έχασαν τη ζωή τους 164 άνθρωποι.

Δεν μπορεί κανείς να περιγράψει με συντομία μια πραγματικότητα που ήταν μια τομή και καταλύτης ιστορικών μετέπειτα εξελίξεων. Μπορεί μόνο ο ποιητικός λόγος να την αποδώσει.Το συμπέρασμα βγαίνει αβίαστα

Η Μεγαλοσύνη των λαών δεν μετριέται με το στρέμμα Με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται και με το αίμα
Κωστής Παλαμάς

Οικονομολόγου ΕΚΠΑ

ΠΗΓΗ